Wymogi dotyczące ochrony przeciwpożarowej w przepisach prawa budowlanego i ochrony przeciwpożarowej

Ochrona przeciwpożarowa stanowi kluczowy element bezpieczeństwa budynków i ich użytkowników. Jej celem jest zapobieganie powstawaniu pożarów, ograniczanie ich skutków oraz umożliwienie sprawnej ewakuacji ludzi i mienia. W Polsce obowiązki w tym zakresie są szczegółowo określone w przepisach prawa budowlanego i przepisach dotyczących ochrony przeciwpożarowej. Znajomość i przestrzeganie tych wymogów jest niezbędne zarówno na etapie projektowania i budowy obiektu, jak i podczas jego użytkowania.

Podstawy prawne ochrony przeciwpożarowej

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie budowlane, w tym ochronę przeciwpożarową, jest ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2024 r., poz. 725 z późn. zm.). Określa ona wymagania dotyczące projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych, tak aby zapewniały bezpieczeństwo użytkowników, w tym bezpieczeństwo pożarowe.

Drugim filarem jest ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2023 r., poz. 1082 z późn. zm.), która zawiera przepisy dotyczące organizacji ochrony przeciwpożarowej w Polsce, obowiązków właścicieli, zarządców i użytkowników budynków oraz uprawnień organów Państwowej Straży Pożarnej.

Obie ustawy uzupełniają się i tworzą spójny system wymagań prawnych, którego celem jest ograniczenie ryzyka pożarowego na wszystkich etapach „cyklu życia” budynku.

Wymogi prawa budowlanego w zakresie ochrony przeciwpożarowej

Prawo budowlane nakłada na uczestników procesu budowlanego obowiązek zapewnienia, aby obiekty budowlane były projektowane i wykonane w sposób spełniający wymagania podstawowe, w tym dotyczące bezpieczeństwa pożarowego.

Warunki techniczne

Szczegółowe wymagania zostały określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2024 r., poz. 438 z późn. zm.). Dokument ten wskazuje m.in.:

• klasy odporności pożarowej budynków, które zależą od ich przeznaczenia, wysokości i powierzchni,

• podział budynków na strefy pożarowe, umożliwiający ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia,

• minimalne parametry elementów budowlanych (ścian, stropów, drzwi) w zakresie odporności ogniowej i dymoszczelności,

• wymagania dotyczące dróg ewakuacyjnych, ich szerokości, długości, oznakowania i oświetlenia,

• instalację urządzeń przeciwpożarowych, takich jak hydranty, instalacje tryskaczowe, klapy dymowe czy systemy oddymiania,

• dostępność do budynku dla jednostek straży pożarnej oraz zapewnienie odpowiednich dróg pożarowych wokół budynku.

Spełnienie tych wymagań należy udokumentować w projekcie budowlanym, który podlega ocenie i zatwierdzeniu przez właściwe organy administracji budowlanej.

Projektowanie i nadzór

Projektant odpowiada za prawidłowe zaprojektowanie budynku pod kątem ochrony przeciwpożarowej, a kierownik budowy i inspektor nadzoru inwestorskiego mają obowiązek dopilnować, aby wykonawca zrealizował inwestycję zgodnie z projektem i przepisami.

Obowiązki wynikające z ustawy o ochronie przeciwpożarowej

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej uzupełnia wymagania budowlane o obowiązki związane z użytkowaniem obiektów. Nakłada ona m.in. na właścicieli, zarządców i użytkowników budynków obowiązek:

• przestrzegania przepisów przeciwpożarowych i utrzymania budynku w stanie zapewniającym bezpieczeństwo pożarowe,

• wyposażenia obiektu w wymagane urządzenia przeciwpożarowe oraz ich regularne konserwowanie i sprawdzanie zgodnie z obowiązującymi normami,

• zapewnienia odpowiednich oznaczeń ewakuacyjnych oraz instrukcji postępowania na wypadek pożaru,

• przeprowadzania szkoleń dla pracowników w zakresie zasad bezpieczeństwa pożarowego i ewakuacji,

• zgłaszania i usuwania wszelkich zagrożeń pożarowych w budynku.

Właściciel lub zarządca budynku ponosi odpowiedzialność za niedopełnienie tych obowiązków, a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości organy Państwowej Straży Pożarnej mogą nałożyć mandat lub skierować sprawę do sądu.

Kontrole i nadzór

Państwowa Straż Pożarna sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów ochrony przeciwpożarowej. Kontrole obejmują m.in.:

• sprawdzenie dokumentacji budynku (projektów, protokołów przeglądów i konserwacji urządzeń przeciwpożarowych),

• ocenę stanu technicznego urządzeń i instalacji przeciwpożarowych,

• weryfikację oznakowania dróg ewakuacyjnych i dostępności sprzętu gaśniczego,

• sprawdzenie znajomości procedur ewakuacyjnych przez personel.

W przypadku wykrycia nieprawidłowości straż pożarna może wydać zalecenia, decyzję administracyjną, a w skrajnych przypadkach nakazać wyłączenie budynku z użytkowania.

Znaczenie regularnych przeglądów i konserwacji

Nawet najlepiej zaprojektowane i wyposażone budynki wymagają stałej dbałości o utrzymanie właściwego poziomu bezpieczeństwa. Regularne przeglądy techniczne, testy systemów alarmowych, hydrantów, drzwi przeciwpożarowych i oświetlenia ewakuacyjnego są obowiązkiem wynikającym z przepisów i dobrych praktyk.

Co istotne, urządzenia przeciwpożarowe podlegają serwisowi i przeglądom w cyklach określonych normami branżowymi, np. gaśnice co najmniej raz w roku, a instalacje tryskaczowe zwykle co kwartał.

Odpowiedzialność karna i cywilna

Nieprzestrzeganie wymogów ochrony przeciwpożarowej może skutkować odpowiedzialnością cywilną (np. za szkody wyrządzone pożarem) oraz karną – w tym grzywnami, ograniczeniem wolności, a nawet karą pozbawienia wolności w przypadku narażenia ludzi na niebezpieczeństwo.

Warto również pamiętać, że towarzystwa ubezpieczeniowe mogą odmówić wypłaty odszkodowania, jeśli pożar powstał w budynku użytkowanym niezgodnie z przepisami lub w którym zaniechano wymaganych przeglądów i konserwacji.

Dobre praktyki w zakresie ochrony przeciwpożarowej

Poza przestrzeganiem minimalnych wymogów prawnych warto stosować dodatkowe środki zwiększające bezpieczeństwo, takie jak:

• instalacja czujników dymu i gazów w miejscach, gdzie prawo ich nie wymaga, ale ryzyko jest istotne,

• opracowanie i regularne aktualizowanie planów ewakuacyjnych z uwzględnieniem osób z niepełnosprawnościami,

• przeprowadzanie ćwiczeń ewakuacyjnych w większej częstotliwości niż wymagane przepisami,

• inwestowanie w nowoczesne technologie, np. inteligentne systemy wykrywania pożaru i sterowania oddymianiem.

Ochrona przeciwpożarowa budynków to obowiązek wynikający z przepisów prawa budowlanego oraz ustawy o ochronie przeciwpożarowej. Obejmuje ona zarówno wymagania dotyczące projektowania i budowy, jak i użytkowania obiektów. Kluczowe znaczenie mają: zapewnienie odpowiedniej odporności ogniowej budynku, sprawnych i właściwie oznakowanych dróg ewakuacyjnych, właściwego wyposażenia w urządzenia i sprzęt przeciwpożarowy oraz ich regularne przeglądy i konserwacje.

Przestrzeganie wymogów prawnych to nie tylko obowiązek, ale także element odpowiedzialności za zdrowie i życie ludzi oraz bezpieczeństwo mienia. Dzięki świadomemu podejściu do ochrony przeciwpożarowej możliwe jest znaczące ograniczenie ryzyka pożaru i jego tragicznych skutków.