Bezpieczeństwo pożarowe w obiektach sakralnych: niedoceniany filar ochrony wiernych i dziedzictwa

W kontekście utrzymania i zarządzania obiektami kościelnymi, uwaga zarządców często koncentruje się na sprawach duchowych, remontach strukturalnych, ogrzewaniu czy dostępności. Tymczasem systemy przeciwpożarowe – choć mniej widoczne – odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa wspólnoty i ochrony wielowiekowego dziedzictwa. Dopiero gdy dochodzi do pożaru, ujawnia się ich znaczenie – niestety często zbyt późno. Z tego powodu ochrona przeciwpożarowa w kościołach i innych obiektach sakralnych powinna być traktowana jako priorytet.

Charakterystyka obiektów kościelnych a ryzyko pożarowe

Kościoły, kaplice i inne budynki sakralne nierzadko są zabytkami o konstrukcji drewnianej, z wysokimi wieżami, wiekowymi instalacjami elektrycznymi i ograniczonym dostępem dla służb ratunkowych. Wnętrza są często bogato zdobione, zawierają łatwopalne elementy wystroju, a także wyposażenie liturgiczne wykonane z drewna, tkanin i papieru. Do tego dochodzi użytkowanie świec, kadzideł i urządzeń grzewczych – czynników zwiększających ryzyko zaprószenia ognia.

Wielu administratorów kościołów zakłada, że „to się tutaj nie zdarzy”. Tymczasem statystyki mówią co innego – pożary obiektów sakralnych zdarzają się regularnie, a ich skutki bywają katastrofalne. Przykładem może być pożar katedry Notre Dame w Paryżu w 2019 roku, który wstrząsnął opinią publiczną na całym świecie.

Systemy przeciwpożarowe – co powinno się znaleźć w kościele?

Zgodnie z przepisami prawa budowlanego i przeciwpożarowego, każdy obiekt – także sakralny – powinien być wyposażony w odpowiednie środki ochrony przeciwpożarowej. W praktyce ich zakres zależy od wielkości, przeznaczenia, liczby użytkowników oraz klasy odporności ogniowej budynku. W kościołach szczególnie istotne są następujące elementy:

1. Systemy sygnalizacji pożaru (SAP)

To jeden z podstawowych elementów ochrony. Czujki dymu i temperatury rozmieszczone w strategicznych miejscach budynku pozwalają na wczesne wykrycie pożaru i uruchomienie alarmu. W przypadku dużych kościołów, gdzie personel nie jest obecny przez całą dobę, system może być połączony z monitoringiem zewnętrznym.

2. Stałe urządzenia gaśnicze (np. zraszacze wodne, systemy mgły wodnej)

Choć wiele zabytkowych kościołów nie posiada takiego wyposażenia ze względu na obawy przed zalaniem lub ingerencją w architekturę, nowoczesne technologie pozwalają instalować systemy gaszenia (np. mgłę wodną wysokociśnieniową) w sposób dyskretny i bezpieczny dla substancji zabytkowej.

3. Gaśnice i hydranty wewnętrzne

Ich obecność i odpowiednie rozmieszczenie są obowiązkowe. Należy też pamiętać o ich regularnej konserwacji oraz szkoleniu osób odpowiedzialnych za obsługę obiektu w zakresie ich używania.

4. Systemy oddymiania i wentylacji pożarowej

Odpowiednie usuwanie dymu w przypadku pożaru może uratować życie ludzi znajdujących się w świątyni. Szczególnie ważne są okna oddymiające w kopułach lub nawach głównych, a także klapy oddymiające na klatkach schodowych i w wieżach.

5. Ewakuacyjne oświetlenie awaryjne i oznakowanie dróg ewakuacyjnych

Choć w kościołach tradycyjnie panuje półmrok, w sytuacji zagrożenia konieczne jest jasne i jednoznaczne oznaczenie wyjść ewakuacyjnych. Oświetlenie awaryjne umożliwia bezpieczne opuszczenie budynku nawet w przypadku braku zasilania.

Zagrożenia wynikające z braku odpowiednich zabezpieczeń

Zaniedbanie ochrony przeciwpożarowej w obiektach kościelnych może prowadzić nie tylko do zniszczenia substancji zabytkowej, ale też narażenia życia wiernych i pracowników. W sytuacji, gdy pożar wybucha w czasie nabożeństwa lub wydarzenia kulturalnego, brak systemów ostrzegawczych i ewakuacyjnych może uniemożliwić bezpieczne opuszczenie budynku. Co więcej, nawet jeśli ogień nie doprowadzi do całkowitego zniszczenia, skutki zadymienia, wody gaśniczej i temperatury mogą spowodować nieodwracalne uszkodzenia dzieł sztuki, organów, archiwów czy elementów konstrukcyjnych.

Dodatkowym problemem jest często niedostosowana do współczesnych standardów instalacja elektryczna, która – niepoddana modernizacji – może być źródłem zwarć i wznieceń ognia. W starszych obiektach brak dokumentacji technicznej również utrudnia prawidłową ocenę ryzyka i projektowanie systemów ochrony.

Regularne przeglądy i szkolenia – fundament skutecznej ochrony

Nawet najlepiej zaprojektowany system nie spełni swojej funkcji bez odpowiedniej eksploatacji. Kluczowe znaczenie mają:

• Okresowe przeglądy techniczne wszystkich instalacji przeciwpożarowych i urządzeń gaśniczych,

• Szkolenia dla duchowieństwa, pracowników parafii i wolontariuszy, dotyczące zasad ewakuacji, obsługi gaśnic i postępowania w przypadku alarmu pożarowego,

• Ćwiczenia ewakuacyjne – choć rzadko praktykowane w kościołach, stanowią istotny element przygotowania społeczności na sytuację zagrożenia.

Współpraca z konserwatorem zabytków i strażą pożarną

W przypadku obiektów wpisanych do rejestru zabytków każda ingerencja, w tym montaż instalacji przeciwpożarowych, wymaga uzgodnień z konserwatorem zabytków. Dlatego niezbędna jest współpraca między parafią, projektantem systemów, służbami technicznymi i strażą pożarną. Na etapie projektowania warto opracować indywidualny plan ochrony przeciwpożarowej, uwzględniający specyfikę obiektu i realne ryzyka.

Koszty kontra odpowiedzialność

Jednym z głównych powodów zaniedbywania systemów przeciwpożarowych w obiektach sakralnych są kwestie finansowe. Trzeba jednak spojrzeć na tę inwestycję z perspektywy odpowiedzialności – za ludzi, za dziedzictwo kulturowe i za przyszłość wspólnoty. Koszty instalacji systemu sygnalizacji pożaru czy zmodernizowania instalacji elektrycznej są nieporównywalne z kosztami odbudowy zniszczonego obiektu i utraty nieodwracalnych wartości duchowych i historycznych.

Systemy przeciwpożarowe w kościołach to nie luksus, lecz niezbędny element ochrony życia, mienia i dziedzictwa. Troska o bezpieczeństwo wiernych nie kończy się na liturgii – obejmuje również stworzenie środowiska, w którym każdy może czuć się bezpiecznie. W świecie pełnym nieprzewidywalnych zagrożeń, inwestowanie w ochronę przeciwpożarową to wyraz odpowiedzialności, mądrości i dbałości o przyszłość wspólnoty.