Straż pożarna a fałszywe alarmy przeciwpożarowe – skala problemu i sposoby przeciwdziałania

Fałszywe alarmy przeciwpożarowe stanowią istotne wyzwanie zarówno dla jednostek ochrony przeciwpożarowej, jak i właścicieli i zarządców obiektów. Choć systemy sygnalizacji pożaru są projektowane z myślą o szybkim wykrywaniu realnych zagrożeń, coraz częściej dochodzi do sytuacji, w których wyzwolenie alarmu nie ma związku z faktycznym pożarem. Dla straży pożarnej każdy alarm oznacza potencjalne zagrożenie życia i zdrowia, dlatego reaguje natychmiast, niezależnie od tego, czy sygnał okaże się prawdziwy czy nie. Skutki nieuzasadnionych wyjazdów mogą być jednak poważne – od marnowania zasobów, przez narażenie ratowników na niepotrzebne ryzyko, aż po zmniejszenie gotowości bojowej jednostek.

Skala zjawiska

Statystyki Państwowej Straży Pożarnej wskazują, że każdego roku odnotowywanych jest tysiące fałszywych alarmów pożarowych. W niektórych województwach nawet 30–40% zgłoszeń dotyczących pożarów okazuje się niepotwierdzonymi alarmami. Fałszywe alarmy dzielą się na dwa główne typy:

• Złośliwe (celowe) – wywoływane umyślnie przez osoby postronne, często w wyniku chuligańskich działań, żartów lub celowego zakłócania pracy obiektu.

• Nieumyślne (techniczne) – wynikające z nieprawidłowego działania systemu sygnalizacji pożaru (SSP), niewłaściwej konfiguracji detektorów, prac remontowych lub czynników środowiskowych, np. pary wodnej czy kurzu.

Oba rodzaje generują znaczne koszty operacyjne i organizacyjne.

Konsekwencje dla jednostek straży pożarnej

Każdy wyjazd zastępu PSP lub OSP do fałszywego alarmu to realne obciążenie dla systemu ochrony przeciwpożarowej. Oto najważniejsze skutki:

1. Zmniejszenie dostępności zasobów

W momencie wezwania do alarmu jednostki opuszczają swoje miejsca stacjonowania. Jeśli w tym samym czasie dojdzie do rzeczywistego pożaru lub wypadku w tej samej okolicy, czas reakcji może się wydłużyć, co bezpośrednio wpływa na bezpieczeństwo mieszkańców.

2. Ryzyko dla ratowników

Każdy wyjazd operacyjny wiąże się z ryzykiem – strażacy poruszają się pojazdami uprzywilejowanymi, mogą uczestniczyć w kolizjach drogowych lub doznać urazów podczas działań rozpoznawczych. Wyjazd do alarmu, który okazuje się nieprawdziwy, naraża ich zdrowie bez uzasadnionej potrzeby.

3. Koszty logistyczne i eksploatacyjne

Zużycie paliwa, amortyzacja pojazdów, czas pracy załogi oraz konieczność ponownego przygotowania sprzętu do gotowości bojowej to wymierne koszty dla budżetów jednostek PSP i OSP.

Odpowiedzialność prawna za fałszywe alarmy

W polskim systemie prawnym za nieuzasadnione wezwanie służb ratowniczych – w tym straży pożarnej – grozi odpowiedzialność karna lub wykroczeniowa. Kodeks wykroczeń (art. 66 §1) przewiduje za takie działanie karę grzywny do 1 500 zł lub karę ograniczenia wolności. W przypadku celowego, złośliwego wywołania alarmu może zostać zastosowany Kodeks karny (art. 224a), który przewiduje surowsze sankcje – nawet do 8 lat pozbawienia wolności, jeśli skutki działania są poważne.

W praktyce zarządcy obiektów również mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności cywilnej, jeśli okaże się, że do fałszywego alarmu doszło z powodu zaniedbań technicznych, braku konserwacji lub nieprzestrzegania przepisów przeciwpożarowych.

Źródła fałszywych alarmów

Do najczęstszych przyczyn fałszywych alarmów technicznych należą:

• Nieprawidłowa instalacja detektorów – np. czujki dymu zainstalowane zbyt blisko źródeł pary wodnej lub w miejscach narażonych na zapylenie.

• Brak kalibracji urządzeń – czujki dymu i ciepła wymagają okresowych testów i czyszczenia.

• Prace budowlano-remontowe – kurz, pył, aerozole mogą zostać zinterpretowane jako dym.

• Błędy ludzkie – np. uruchomienie przycisku ręcznego bez powodu.

• Brak szkolenia użytkowników obiektu – nieumiejętne obchodzenie się z urządzeniami może prowadzić do przypadkowej aktywacji systemu.

Działania prewencyjne

Aby ograniczyć liczbę fałszywych alarmów, należy wdrożyć szereg działań prewencyjnych. Oto kluczowe rekomendacje:

1. Regularna konserwacja systemów SSP

Systemy sygnalizacji pożaru powinny być objęte regularnymi przeglądami technicznymi zgodnie z normami i zaleceniami producentów. Wymaga to współpracy z certyfikowanymi firmami serwisowymi oraz prowadzenia dokumentacji działań kontrolnych.

2. Prawidłowy projekt i konfiguracja systemu

Już na etapie projektowania należy dobrać odpowiedni typ czujek do warunków panujących w danym pomieszczeniu. W obszarach narażonych na parę, spaliny lub kurz lepiej sprawdzają się czujki temperatury lub czujki multisensorowe.

3. Szkolenie użytkowników i personelu technicznego

Personel obiektu powinien być przeszkolony w zakresie zasad funkcjonowania SSP, postępowania w przypadku alarmu oraz obsługi ręcznych ostrzegaczy pożarowych (ROP). Wiedza ta minimalizuje ryzyko nieumyślnej aktywacji.

4. System weryfikacji alarmu (double knock)

W budynkach o dużej liczbie użytkowników można rozważyć zastosowanie systemu weryfikacji alarmu, w którym sygnał pożarowy wymaga potwierdzenia przez dwa niezależne źródła (np. dwie różne czujki lub sygnał detektora plus uruchomienie ROP). Rozwiązanie to redukuje ryzyko fałszywego alarmu, jednak nie powinno być stosowane kosztem bezpieczeństwa.

5. Monitorowanie systemu przez zewnętrzną stację odbiorczą

Zdalne monitorowanie SSP przez stacje monitorowania alarmów pożarowych umożliwia szybszą ocenę sytuacji i ograniczenie niepotrzebnych wyjazdów jednostek PSP, jeśli alarm okaże się nieuzasadniony po zdalnej weryfikacji.

Współpraca z Państwową Strażą Pożarną

Wielu zarządców obiektów nie zdaje sobie sprawy z możliwości współpracy z lokalnymi jednostkami straży pożarnej w zakresie ograniczania fałszywych alarmów. Komendy PSP często oferują doradztwo techniczne, możliwość przeprowadzenia inspekcji prewencyjnej oraz rekomendacje w zakresie modyfikacji systemów SSP. Dobrą praktyką jest również informowanie PSP o planowanych pracach generujących pyły, parę lub inne czynniki mogące wpłynąć na detektory.

Fałszywe alarmy pożarowe są realnym i kosztownym problemem, wpływającym negatywnie na efektywność działań ratowniczych oraz bezpieczeństwo publiczne. Straż pożarna, działając zgodnie z procedurami, nie ma możliwości selekcjonowania zgłoszeń – każde traktuje z najwyższą powagą. W związku z tym ogromną rolę odgrywają odpowiedzialność właścicieli i zarządców obiektów, rzetelne projektowanie i konserwacja systemów przeciwpożarowych oraz edukacja użytkowników budynków.

Ograniczenie liczby fałszywych alarmów nie tylko zwiększy gotowość operacyjną jednostek ratowniczych, ale również przyczyni się do podniesienia ogólnego poziomu bezpieczeństwa pożarowego w Polsce.