Dlaczego ubezpieczyciele odrzucają roszczenia: Błędy w przestrzeganiu przepisów przeciwpożarowych

W sytuacji wystąpienia pożaru, przedsiębiorcy i właściciele nieruchomości liczą na skuteczne wsparcie ze strony firm ubezpieczeniowych. Polisa majątkowa czy odpowiedzialności cywilnej ma na celu pokrycie strat, które powstały w wyniku zdarzenia losowego. Jednak coraz częściej dochodzi do sytuacji, w których ubezpieczyciele odmawiają wypłaty odszkodowania lub znacząco je ograniczają. Jednym z najczęściej wskazywanych powodów takiej decyzji są uchybienia w zakresie przestrzegania przepisów przeciwpożarowych. Artykuł ten analizuje przyczyny takiego stanu rzeczy, prezentując najczęstsze błędy i ich konsekwencje prawne oraz praktyczne.

1. Obowiązki ubezpieczonego wynikające z prawa i umowy

Zgodnie z przepisami prawa budowlanego, ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz aktami wykonawczymi, właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu ma obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego. Obowiązki te obejmują m.in.:

• wyposażenie budynku w wymagane urządzenia i systemy przeciwpożarowe (np. gaśnice, instalacje tryskaczowe, systemy oddymiające),

• zapewnienie dróg ewakuacyjnych zgodnie z normami,

• prowadzenie regularnych przeglądów i konserwacji urządzeń przeciwpożarowych,

• przeszkolenie pracowników w zakresie ochrony przeciwpożarowej,

• dokumentowanie przeprowadzanych działań (np. instrukcja bezpieczeństwa pożarowego, protokoły z przeglądów, rejestry szkoleń).

Ubezpieczyciele w umowach często zawierają postanowienia, że wypłata odszkodowania może nastąpić jedynie w przypadku, gdy ubezpieczony dochował należytej staranności w zakresie przestrzegania prawa i zasad bezpieczeństwa. W przeciwnym wypadku mogą powołać się na rażące niedbalstwo lub niewypełnienie warunków umowy.

2. Najczęstsze błędy wpływające na decyzję odmowną

a) Brak przeglądów i konserwacji instalacji przeciwpożarowych

Systemy przeciwpożarowe – takie jak tryskacze, klapy dymowe, centrale sygnalizacji pożaru – muszą być regularnie serwisowane i poddawane przeglądom technicznym przez osoby posiadające odpowiednie uprawnienia. Ubezpieczyciele często żądają dokumentacji potwierdzającej, że urządzenia były sprawne i sprawdzone zgodnie z wymaganiami (zazwyczaj raz lub dwa razy w roku). Brak aktualnych protokołów przeglądów lub zaniedbania w ich wykonaniu mogą skutkować odmową wypłaty świadczenia.

b) Nieprawidłowości w organizacji ewakuacji

Każdy obiekt użyteczności publicznej czy zakład pracy musi posiadać drogi ewakuacyjne odpowiednio oznakowane i dostępne. Nagminnie zdarza się, że w trakcie kontroli po pożarze okazuje się, że drogi ewakuacyjne były zablokowane, drzwi zabezpieczone kratami lub nieoznaczone zgodnie z normą PN-EN ISO 7010. Tego rodzaju uchybienia są traktowane jako rażące naruszenie obowiązków, co staje się podstawą do odmowy wypłaty odszkodowania.

c) Brak aktualnej Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego (IBP)

Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego jest dokumentem obligatoryjnym dla obiektów o powierzchni strefy pożarowej przekraczającej 1000 m² lub dla obiektów zamieszkania zbiorowego. IBP musi być aktualizowana co najmniej raz na dwa lata, a także każdorazowo po zmianach mających wpływ na bezpieczeństwo pożarowe. Jej brak lub nieaktualność, podobnie jak brak dokumentacji z szkoleń przeciwpożarowych, może być powodem odrzucenia roszczenia.

d) Niestosowanie się do zaleceń pokontrolnych

Po kontrolach Państwowej Straży Pożarnej lub innych organów nadzoru często wydawane są zalecenia dotyczące poprawy stanu zabezpieczenia przeciwpożarowego. Ignorowanie tych zaleceń – np. nieusunięcie wskazanych usterek lub zaniechanie zaleconych inwestycji – może zostać uznane za niedopełnienie obowiązków właściciela obiektu.

3. Znaczenie rażącego niedbalstwa

Polskie prawo cywilne (kodeks cywilny, art. 827 § 1) wskazuje, że ubezpieczyciel może odmówić wypłaty odszkodowania w przypadku rażącego niedbalstwa ubezpieczonego. Jest to sytuacja, w której właściciel obiektu świadomie zignorował istotne obowiązki mające na celu zapobieganie pożarowi lub jego skutkom. Przykłady obejmują m.in.:

• składowanie materiałów łatwopalnych w pomieszczeniach bez odpowiedniej wentylacji,

• wykonywanie prac spawalniczych bez wymaganych zabezpieczeń,

• podłączanie urządzeń elektrycznych do niesprawnych instalacji,

• brak działań pomimo wiedzy o zagrożeniu (np. wadliwej instalacji elektrycznej).

W takich przypadkach ubezpieczyciel nie tylko może odmówić wypłaty, ale również rozwiązać umowę ze skutkiem natychmiastowym.

4. Dowodzenie zgodności z przepisami – rola dokumentacji

W sporze z ubezpieczycielem kluczowe znaczenie ma dokumentacja. Posiadanie kompletnych, aktualnych i rzetelnych dokumentów może przesądzić o pozytywnym rozpatrzeniu roszczenia. Należy do niej zaliczyć:

• protokoły z przeglądów i konserwacji systemów ppoż.,

• rejestry szkoleń pracowników z zakresu ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji,

• kopie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego,

• wyniki prób funkcjonalnych urządzeń przeciwpożarowych,

• potwierdzenia usunięcia usterek wykazanych w zaleceniach pokontrolnych.

Brak dokumentacji skutkuje domniemaniem, że obowiązki nie zostały dochowane, co może zostać wykorzystane przez ubezpieczyciela jako uzasadnienie odmowy świadczenia.

5. Wnioski dla właścicieli i zarządców obiektów

Aby zminimalizować ryzyko odmowy wypłaty odszkodowania po pożarze, konieczne jest konsekwentne wdrażanie i utrzymywanie zasad ochrony przeciwpożarowej na wysokim poziomie. Praktyczne rekomendacje obejmują:

• regularne kontrole zgodności z przepisami prawa i wytycznymi ubezpieczyciela,

• ścisłe prowadzenie dokumentacji związanej z bezpieczeństwem pożarowym,

• powołanie osoby odpowiedzialnej za nadzór nad systemami ppoż.,

• przeprowadzanie szkoleń i próbnych ewakuacji nie rzadziej niż raz w roku,

• korzystanie z usług profesjonalnych firm zajmujących się serwisem systemów ppoż.

Roszczenia ubezpieczeniowe po pożarach mogą zostać odrzucone z powodów związanych z niedopełnieniem obowiązków wynikających z przepisów ochrony przeciwpożarowej. Uchybienia takie jak brak przeglądów, nieaktualna dokumentacja czy niewłaściwa organizacja ewakuacji są postrzegane jako poważne zaniedbania. Ubezpieczyciele coraz częściej korzystają z możliwości ograniczenia swojej odpowiedzialności, zwłaszcza w obliczu rosnących kosztów odszkodowań. W związku z tym, właściciele i zarządcy obiektów powinni nie tylko spełniać wymagania formalne, ale także wdrażać rzeczywiste, skuteczne działania zapobiegające pożarom – nie tylko dla bezpieczeństwa użytkowników, ale również dla ochrony swoich interesów finansowych.